DIAGNOZA ŚREDNIEJ WIELKOŚCI MIASTA: RADOM!

RAPORT REKOMENDACYJNY WKIERUNKU NOWEJ KRAJOWEJ POLITYKI MIEJSKIEJ - red. K.Janas - INSTYTUT ROZWOJU MIAST I REGIONÓW - Warszawa-Kraków 2020 - IRMIR.PL

Po lekturze rodziału V Nowa Krajowa Polityka Miejska. Model Globalizacyjno - Równoważący; autorstwa R.Ryś i W.Jarczewski - Raportu Rekomendacyjnego - Instytutu Rozwoju Miast i Regionów z 2020 roku pt: Raport (...) Wizerunku Nowej Krajowej Polityki Miejskiej w odniesieniu do Radomia. (miasta średniej wielkości w Polsce) postanowiłem posłużyć się tylko cytatami z tego opracowania. Bardzo trafnie ujmującymi sytuację Miasta Radom - choć diagnoza dotyczy wielu miast w kraju.

CYTATY: " ....

s.25: Przyjęta niedawno Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2030 (KSRR 2030) (Krajowa strategia rozwoju regionalnego… 2019), nawiązując do strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju (SOR) podkreśla najważniejszy kierunek zmian w stosunku do wcześniejszego dokumentu (KSRR 20102020), którym jest odejście od obowiązującego wcześniej modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnego na rzecz rozwoju zrównoważonego terytorialnie. Jak piszą autorzy strategii: Oznacza to ukierunkowanie wsparcia na obszary zmagające się z trudnościami adaptacyjnymi i restrukturyzacyjnymi, zarówno na poziomie regionalnym (wschodnia Polska, Śląsk), jak i ponadlokalnym (obszary zagrożone trwałą marginalizacją, miasta średnie tracące funkcje społecznogospodarcze z otaczającymi obszarami wiejskimi).

s.26: Potencjał rozwojowy miasta tracącego mieszkańców, zwłaszcza w mechanizmie negatywnej selekcji (zostają ci słabiej wykwalifikowani, mniej mobilni), gwałtownie spada, nie koniecznie dlatego, że brak mu infrastruktury, czy usługmniejsze miasto wręcz pod wieloma względami może oferować wyższą jakość życia – ale dlatego, że obniża się jakość kapitału ludzkiego, który ma do zaoferowania. W konsekwencji oczywiście z czasem degradacji ulega również infrastruktura, obniża się jakość usług itd. Powstaje niezwykle groźne sprzężenie zwrotne.

s.27: Obecnie, gospodarki oparte na usługach i działalnościach innowacyjnych oraz wiedzy, generują najwyższą wartość dodaną– tego typu działalności premiują z kolei duże miasta ponieważ w największym stopniu odnoszą one korzyści z efektu skali (ekonomia aglomeracji) wznacznie większy mstopniu niż działalność produkcyjna, przemysłowa (Glaeser2011;McCann,Acs 2011; Moretti 2012; Cheshire i in. 2014). Co więcej, istnieje szereg badań wskazujących, że owe gospodarki aglomeracyjne (agglomeration economies) funkcjonują w stosunkowo małych skalach przestrzennych, preferując zwarte, gęsto zaludnione i silnie zurbanizowane obszary (Rice i in. 2006; Graham 2007; Arzagi, Henderson 2008).

s.27-28: Deglomeracja sektora usług publicznych do miast drugiego rzędu wpływa pozytywnie na rozwój sektora usługowego (dochodowe efekty mnożnikowe), ale w dłuższym czasie może mieć negatywny wpływ na sektor produkcyjny, zwłaszcza tradycyjny co tłumaczy się dwojako: 1) pojawienie się nowych, lepiej płatnych miejsc pracy winduje oczekiwania płacowe i podnosi koszty mieszkania i usług; 2) Nowa działalność oferująca lepiej płatne miejsca pracy wysysazlokalnegorynkuosobyonajwyższychkwalifikacjach(np.księgowych,kadręzarządzającą itp.) (Faggio 2013, Faggio, Overman 2013).

s.28: Jedną z większych barier rozwojowych miast jest obecnie nieefektywny, wręcz dysfunkcyjny system planowania przestrzennego, który prowadzi do prywatyzacji zysków przez inwestorów prywatnych i przerzucania kosztów na stronę publiczną i społeczną. Chaos przestrzenny, w szczególności żywiołowa suburbanizacja generuje wymierne straty ekonomiczne oraz szereg kosztów zewnętrznych również w sferze społecznej i środowiskowej.

s.28: Inwestycje w rozbudowę i poprawę infrastruktury są bardzo ważne dla miast rozwijających się, natomiast ich rola w miastach stagnujących (jako czynnik napędzający rozwój) jest przeceniana. Miasta kurczące się natomiast wymagają nie tyle inwestycji w nową infrastrukturę co pomocy woptymalizacji istniejącej, która staje się przewymiarowana i generuje obciążenia finansowe.

s.28:  Biorąc pod uwagę wyżej wymienione założenia i przesłanki bazujące na ekonomi i aglomeracji oraz diagnozę głównych problemów rozwojowych polskich miast proponujemy przyjęcie modelu globalizacyjno-równoważącego jako punktu wyjścia dla dalszego programowania rozwoju polskich miast. Model ten odpowiada głównym celom politycznym jakimi są rozwój gospodarczy oraz wzrost poziomu życia wszystkich obywateli i przeciwdziałanie nadmiernym nierównościom społecznym, jak również konieczność zapewnienia trwałego, zrównoważonego rozwoju wkontekście obecnych problemówiwyzwańśrodowiskowych.

s.29: Stworzenie kompleksowej wizji zrównoważonej urbanizacji i tworzenie warunków oraz mechanizmówzachęcającychmiastadojejwdrażaniawramachlokalnychpolityk miejskich. Szczegółowe rekomendacje w tym zakresie przedstawione zostały w raportach tematycznych grup eksperckich: środowisko i adaptacja do zmian klimatu; kształtowanie przestrzeni; transport i mobilność miejska oraz mieszkalnictwo. W ramach dalszych prac i przygotowań do kolejnego kongresu polityki miejskiej, planowana jest kontynuacja prac i dodanie dwóch dodatkowych wątków tematycznych: zarządzanie oraz gospodarka; jak również poszerzenie wątku „mieszkaniowego” o inne ważne zagadnienia społeczne. Bardziej ogólna propozycja dotycząca tego elementu nowej KPM, który zarazem najbliższy jest charakterem obecnie obowiązującemu dokumentowi (KPM 2023) postuluje stworzenie możliwie prostej, czytelnej wizji zrównoważonego miasta, budowanej wokół idei miasta przyjaznego dzieciomidladzieci– także dla tych, które pojawią się w kolejnych pokoleniach. Miasto przyjazne dzieciom, to miasto przyjazne wszystkim mieszkańcom, to miasto bezpieczne, zdrowe i sprzyjające rozwojowi społecznych więzi i interakcji.

Ryc.5 Wymiar terytorialny nowej KPM - s.30 - RAPORT REKOMENDACYJNY WKIERUNKU NOWEJ KRAJOWEJ POLITYKI MIEJSKIEJ - red. K.Janas - INSTYTUT ROZWOJU MIAST I REGIONÓW - Warszawa-Kraków 2020 - IRMIR.PL

s.34: Istnieją bardzo silne przesłanki mówiące, że formułowane w ramach polityk publicznych cele „odwrócenia negatywnych trendów”, „generowania impulsów rozwojowych”, „zwiększania innowacyjności” wobec miast będących w trwałym, wielowymiarowym kryzysie (utrata funkcji, kurczenie się, wymywanie zasobów itd.) są utopijne– zwłaszcza jeśli chce się je osiągać tradycyjnymi interwencjami obszarowymi. W Polsce nie istnieje niestety żaden system ewaluacji tego typu interwencji i oceny wpływu w szerszym kontekście społecznym i ekonomicznym. Nowa krajowa polityka miejska powinna taki system mieć szczegółowo zaprojektowany i przemyślany już na etapie planowania działań.

s.35: Wspierania działań na rzecz lokalizacji inwestycji przemysłowych, produkcyjnych– tego typu działalności czerpią znacznie mniejsze korzyści z efektów aglomeracji, a więc są bardziej skłonne do lokowania się wokół miast pozametropolitalnych, zwłaszcza jeśli mogą liczyć tam nadostępność stosunkowo tańszej siły roboczej. Należy jednak pamiętać, że czynnik płacowy odgrywa coraz mniejszą rolę w przypadku Polski. Rośnie natomiast znaczenie kwalifikacji i umiejętności– także w przypadku bardziej tradycyjnych gałęzi przemysłu.

s.36: Prowzrostowagospodarkanieruchomościami–samorządgminny(szczególniewmiastach średnich), ma wszelkie potencjalne instrumenty, żeby stać bardzo poważnym graczem na lokalnym rynku nieruchomości i realizować prowzrostową politykę gospodarowania nieruchomości. Najważniejsze narzędzia to: 

• Istniejący w wielu miastach istotny, a w niektórych bardzo istotny, stan posiadanianieruchomości. Nieruchomości znajdujące się w posiadaniu miast stanowią znaczący majątek mogący być punktem wyjścia do gry na rynku nieruchomości. Aktywna gra na rynku nieruchomości może być szansą wykorzystania słabości w kurczących się miastach, gdzie nieruchomości, szczególnie typu brownfield są zazwyczaj relatywnie tanie.
• Możliwość uchwalania planów zagospodarowania. Miasta mogą uchwalać przeznaczenia działek, które posiadają, lub które nabywają.
• Dostępność kredytów– banki chętnie pożyczają pieniądze miastom, a szczególnie na projekty dotyczące pozyskiwania nieruchomości.
• Odpowiedzialność/obowiązek budowy infrastruktury technicznej. To władze lokalne są odpowiedzialne za wodociągi, kanalizację, drogi, czasem ciepłownictwo.

s.36: Zwiększenie dostępności miast pozametropolitalnych poprzez odbudowę hierarchicznej sieci transportu publicznego, umożliwiającego łatwy dostęp również do ośrodków metropolitalnych. W jak największym stopniu należy w tym względzie wykorzystać infrastrukturę kolejową– program Kolej Plus jest niewątpliwie krokiem w tym kierunku. Należy rozważyć możliwość włączenia kwestii dostępności transportu publicznego do zestawu minimalnych akceptowalnych standardów poziomu życia dla ośrodków pozametropolitalnych, o których była mowa w pierwszym punkcie.

s.36-37: Cyfryzacja i rozwój sieci 5G oraz działania zwiększające umiejętności i potencjał lokalnych przedsiębiorców i firm do wykorzystania możliwości jakie niesie ze sobą nowa technologia – trudno dziś przewidzieć wszystkie pozytywne i negatywne konsekwencje jakie niesie ze sobą rozwój technologii 5G, można jedna domniemywać, że otworzy to wiele nowych możliwości pozwalających na częściowe uniezależnienie pewnych innowacyjnych działalności gospodarczych od lokalizacji, a tym samym prowadzenie ich również w miejscach oddalonych fizycznie od metropolii. Warunkiem lepszego wykorzystania tej szansy jest jednak podniesienie kompetencji cyfrowych lokalnych przedsiębiorców.

s. 37: Pakiet ukierunkowanych działań podnoszących kwalifikacje i kompetencje mieszkańców miast kryzysowych – takie działania z zakresu polityki społecznej wskazywane są w literaturze (Cheshire i in. 2014) jako znacznie bardziej efektywne z punktu widzenia celu jakim jest zmniejszanie nierówności, gdyż obecnie to przede wszystkim indywidualne umiejętności i kwalifikacje wpływają w największym stopniu na poziom dochodów. Działania w tym zakresie wymagają jednak reformy i przemyślenia obecnego systemu wsparcia społecznego, wszczególności programów realizowanych przez powiatowe urzędy pracy.

s.37: Ciągłe podnoszenie kompetencji lokalnej administracji i dostarczanie know-how– jest to niezwykle ważne działanie, gdyż od potencjału władz i administracji zarządzającej miastami kryzysowymi zależy zdolność do efektywnego wykorzystania wsparcia udzielanego w ramach działań redystrybucyjnych jak również możliwość kreatywnego wykorzystania endogennych potencjałów. Mamy w Polsce już szereg przykładów miast, które swój sukces rozwojowy w zdecydowanej mierze zawdzięczają właśnie wizji i dobremu zarządzaniu rozwojem (np. Niepołomice, Wyszków, Zator, Nowa Sól, Wałbrzych i… nie tak wiele innych).

s.37: Ta lista możliwych działań wspierających rozwój i zapewniających odpowiedni poziom życia w miastach kryzysowych z pewnością może być jeszcze wydłużona, jednak nie o to chodzi aby ustalić sztywny katalog standardowych działań – powinny być one dobierane i stosowane w takim zakresie w jakim są potrzebne. W tym celu konieczne będzie wypracowanie również kryteriów, wg których oceniana będzie zasadność interwencji i jej skala. W tym względzie z pewnością dużą rolę do odegrania miałyby samorządy regionalne, które są w stanie najlepiej ocenić sytuację i potrzeby rozwojowe miast– w tym miejscu otwiera się również pole dla tworzenia regionalnych polityk miejskich. Ważne jednak aby podstawowe kryteria ustalane były jednakowo dla wszystkich regionów.

s.38: Poniższa lista zawiera kilka sugestii dotyczących sposobów realizacji nowej KPM, nie jest to jednak jeszcze zbiór wyczerpujący:

• Interwencje publiczne planowane w ramach nowej KPM powinny opierać się o zasadę polityki opartej na dowodach (evidence based policy), a więc szukać racjonalnych przesłanek dla planowanych działań oraz dokonywać oceny możliwych konsekwencji planowanych działań (również ubocznych).
• Tym niemniej, złożoność i kompleksowość rzeczywistości miejskiej uniemożliwia precyzyjne przewidzenie konsekwencji planowanych działań, nie zawsze też rozwiązania sprawdzone w danym kontekście będą funkcjonowały równie dobrze w innym miejscu i czasie. Bardzo często jedynym i najlepszym sposobem sprawdzenia efektywności planowanych rozwiązań jest metoda prób i błędów.
• Dlatego wszelkie nowe rozwiązania, o ile to możliwe, powinny być wcześniej wdrażane pilotażowo w bardzo ograniczonej licznie miast i na bieżąco monitorowane, tak aby modyfikować na bieżąco pierwotne założenia. Dopiero po szczegółowej ewaluacji, jeśli rozwiązanie okaże się satysfakcjonujące, można rozważyć jego szersze, bardziej systemowe zastosowanie.
• Aby taki tryb prowadzenia interwencji publicznych w ramach nowej KPM był możliwy, konieczne jest uwzględnianie ewaluacji już na etapie projektowania rozwiązań oraz prowadzenie jej wsposóbrzetelny i metodyczny.
• Zasady i wytyczne dotyczące monitorowania działań wdrażanych przez władze regionalne powinny być ujednolicone, tak aby możliwe było porównywanie efektów interwencji. Obecnie działające regionalne obserwatoria terytorialne prowadzą całkowicie odrębne programy badań.

.... " KONIEC CTATÓW

Oczywiście przestawione powyżej propozycje nie są wystarczające i można powiedzieć - doś teoretyczne - ale postanowiłem się nimi posłużyć jako oficjalne rekomendacje dla miast średnich - obejmujące: Miasto Radom - autorstwa Instytutu Rozwoju Miast i Regionów. Bardziej realne i mniej interwencyjne działania, trzeba wymyśleć na nowo i dostosować do specyfiki danego miasta. Nie istnieje złota zasada, spradzająca się w wszystkich szerokościach geograficznych - tak jak nie istniej "Kamień Filozoficzny" zmieniający ołów w złoto !

BIBLIOGRAFIA:

1. IRMIR.PL

2. OBSEWATORIUM.MIASTA.PL

3. INSTYTUT ROZWOJU MIAST I REGIONÓW - Ekspertyzy i opracowania badawcze Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR