NOWE MIASTA WOJEWÓDZKIE w POLSCE ?

Istniejące i autorsko propornowane powiązania stolic województw;
podkład mapowy opracowanie IRMIR [2]

W opracowaniu „Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce i jej przemiany w latach 1990–2020” (Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej – IRMIR, Instytut Rozwoju Miast i Regionów [1]) przeanalizowano zmiany w hierarchii miast w ramach istniejącej struktury osadniczej kraju po ostatniej reformie administracyjnej, która wprowadziła 16 województw. Choć wzrosty i spadki znaczenia miast w Polsce mogą nie być zaskoczeniem, dokument ten stanowi oficjalne opracowanie sektora publicznego, które posłuży do uzasadnienia tez przedstawionych w poniższym artykule. Artykuł ten ma na celu udowodnienie potrzeby powołania nowych miast wojewódzkich bez zmiany granic istniejących województw. Reforma administracyjna, jak się wydaje, jest stosunkowo łatwa do przeprowadzenia i nie wiąże się z dużymi kosztami. Jej głównym zadaniem byłoby utrzymanie dodatniej wartości w strukturze osadniczej kraju, którą stanowi jej policentryczność. Policentryczna siatka osadnicza to model rozmieszczenia miast i miejscowości, w którym funkcje administracyjne, gospodarcze i społeczne są rozproszone pomiędzy wiele ośrodków miejskich, zamiast koncentrować się w jednym dominującym centrum. W takim układzie kilka miast pełni kluczowe role rozwojowe, tworząc sieć wzajemnych powiązań, co sprzyja bardziej równomiernemu rozwojowi regionu lub kraju. Z danych zawartych w raporcie IRMIR (ryc. 5 Wskaźnik policentryczności w Europie w 2005 r., s. 30) wynika, że Polska plasuje się w czołówce krajów pod względem policentryczności siatki osadniczej w Europie. Jeśli uznamy tę wartość za cechę dodatnią, staje się jasne, że kluczowym elementem jest ochrona tej wysokiej pozycji kraju w rankingu UE. Warto więc przyjrzeć się, dlaczego policentryczność jest uznawana za atut.

Źródło: ryc. 5 Wskaźnik policentryczności w Europie w 2005 r., s. 30
- Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce i jej przemiany w latach 1990–2020 - 
(Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej – IRMIR,
Instytut Rozwoju Miast i Regionów - Kraków-Warszawa 2024. [1]

Policentryczna siatka osadnicza niesie ze sobą liczne korzyści dla zagospodarowania przestrzennego Polski. Przede wszystkim sprzyja zrównoważonemu rozwojowi regionalnemu, przeciwdziałając nadmiernej koncentracji ludności i inwestycji w największych miastach, takich jak Warszawa, Kraków czy Wrocław. Dzięki temu mniejsze ośrodki mają szansę na dynamiczniejszy rozwój. Rozproszenie centrów administracyjnych, na przykład poprzez powołanie nowych miast wojewódzkich, poprawia dostęp mieszkańców do urzędów, placówek medycznych, sądów i innych instytucji publicznych. To z kolei może przyczynić się do zahamowania depopulacji mniejszych miast, zwiększając ich atrakcyjność jako miejsc do życia i pracy. Policentryczność wpływa również na poprawę układu transportowego, skracając dystanse komunikacyjne i zmniejszając problem długich dojazdów do pracy. Silne ośrodki regionalne zwiększają odporność gospodarki na kryzysy, ponieważ dywersyfikacja rozwoju zmniejsza skutki ewentualnych problemów ekonomicznych w jednym dużym mieście. Równomierny rozwój wielu miast może także ograniczyć niekontrolowaną suburbanizację i chaos przestrzenny, zmniejszając presję na przedmieścia największych aglomeracji. Ponadto, nowe miasta wojewódzkie mogą przyciągnąć inwestorów, wzmacniając konkurencyjność regionów, które dotychczas pozostawały w cieniu metropolii. Większe rozproszenie funkcji administracyjnych i gospodarczych pozwala lepiej wykorzystać istniejącą infrastrukturę transportową, akademicką i urzędową w wielu miastach, które dysponują odpowiednim zapleczem, ale nie odgrywają kluczowej roli w krajowej hierarchii osadniczej. W raporcie IRMIR wskazano, że niektóre miasta, mimo utraty statusu miast wojewódzkich, pozostały centrami regionów i pełnią funkcje aglomeracji regionalnych, porównywalne z innymi stolicami województw. Do takich miast należą Częstochowa, Radom i Bielsko-Biała. Mimo swojej funkcji regionalnej, te miasta borykają się z permanentnym spadkiem liczby ludności – corocznie tracą mieszkańców. Przykładem jest Radom, który, według szacunków, traci około 3 tys. mieszkańców rocznie. W tej liczbie wyróżniają się trzy grupy: około 700 uczniów wyjeżdżających do większych ośrodków akademickich, około 1 tys. osób migracji do gmin ościennych (w ramach suburbanizacji), oraz 1 tys. osób wyjeżdżających do stolic wojewódzkich w poszukiwaniu lepszych rynków pracy. - więcej pisałem o tym w artykule: Ucieczka z Radomia! Jednym z rozwiązań dla tych alarmujących trendów demograficznych może być przywrócenie statusu miasta wojewódzkiego, co w realiach Polski oznaczałoby zaistnienie na mapie inwestycyjnej Europy.

Żródło: Ryc. 3. Siła węzłowości oraz trend demograficzny na tle
hierarchii funkcjonalnejmiast w Polsce z uwzględnieniem obszarów
funkcjonalnych dla I-III rzędu - Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce
i jej przemiany w latach 1990–2020” (Obserwatorium Polityki Miejskiej
i Regionalnej – IRMIR, Instytut Rozwoju Miast i Regionów -
Kraków-Warszawa 2024. [1]

Status miasta wojewódzkiego to nie tylko prestiż, ale przede wszystkim konkretne korzyści administracyjne, gospodarcze i społeczne, które mają istotny wpływ na rozwój zarówno samego miasta, jak i całego regionu. Przede wszystkim oznacza to obecność kluczowych instytucji, takich jak Urząd Wojewódzki, kierowany przez wojewodę, oraz Urząd Marszałkowski, zarządzany przez marszałka województwa. Miasto staje się dzięki temu centrum administracyjnym regionu, przyciągając delegatury ministerstw, inspekcje i inne instytucje państwowe. Silniejsza pozycja administracyjna przekłada się także na rozwój gospodarczy. Miasta wojewódzkie przyciągają inwestorów, ponieważ pełnią rolę naturalnych centrów zarządzania, co sprzyja stabilności i przewidywalności w biznesie. Obecność liczniejszych urzędów i instytucji generuje nowe miejsca pracy, a wyższe wpływy z podatków pozwalają na większe inwestycje w infrastrukturę miejską. Dodatkowym atutem jest rozbudowana sieć transportowa – miasta wojewódzkie są zwykle węzłami komunikacyjnymi, posiadającymi rozwiniętą infrastrukturę drogową, kolejową, a często także lotniczą. Kolejnym ważnym aspektem jest dostępność usług publicznych. W miastach wojewódzkich funkcjonują wyspecjalizowane szpitale, placówki edukacyjne, sądy wyższego szczebla, a także instytucje kultury, takie jak teatry, muzea i filharmonie. Dzięki temu mieszkańcy regionu mogą korzystać z lepszej oferty edukacyjnej, medycznej i kulturalnej, nie musząc podróżować do innych dużych ośrodków. Status miasta wojewódzkiego zapewnia także większe możliwości pozyskiwania funduszy unijnych i krajowych. Wiele programów rozwojowych skierowanych jest bezpośrednio do miast pełniących funkcje regionalnych stolic, co ułatwia realizację inwestycji infrastrukturalnych i społecznych. Wszystko to sprawia, że miasto wojewódzkie staje się naturalnym centrum regionu, przyciągając ludzi, kapitał oraz inicjatywy rozwojowe, co wzmacnia jego pozycję zarówno w skali krajowej, jak i europejskiej.

Powołanie nowych STOLIC MNIEJSZYCH WOJEWÓDZTW w Polsce może stanowić szansę na ratunek dla miast takich jak Częstochowa, Radom i Bielsko-Biała oraz na obronę policentrycznej siatki osadniczej kraju. To decyzja rządowa, ale także obowiązek, by nie tracić tej wartości, która pozycjonuje nas wysoko w europejskich rankingach. Taki krok wpisuje się w ogólny trend decentralizacji administracji oraz pozytywnie wpływa na wiele innych aspektów, od infrastruktury technicznej po obronność kraju. Decentralizacja usług administracji publicznej to proces przenoszenia kompetencji, zasobów i odpowiedzialności za świadczenie usług z centralnych organów państwowych na niższe szczeble administracji, takie jak samorządy terytorialne lub regionalne instytucje administracyjne. Celem decentralizacji jest zwiększenie efektywności zarządzania, poprawa dostępności usług dla obywateli oraz lepsze dostosowanie działań administracji do lokalnych potrzeb i warunków. W Polsce decentralizacja przejawia się w różnych obszarach, umożliwiając efektywniejsze zarządzanie i lepsze odpowiadanie na potrzeby mieszkańców. Przykładem jest podział kompetencji pomiędzy administrację rządową a samorządową w zakresie funkcjonowania urzędów wojewódzkich i marszałkowskich. Wojewodowie zajmują się nadzorem nad służbami ratunkowymi, podczas gdy urzędy marszałkowskie odpowiadają za zarządzanie funduszami unijnymi oraz transportem regionalnym. Samorządowe zarządzanie edukacją to kolejny aspekt decentralizacji, gdzie gminy prowadzą szkoły podstawowe i przedszkola, a powiaty odpowiadają za szkoły ponadpodstawowe, przy minimalnej roli państwa, które pełni funkcję nadzorczą i określa podstawę programową. W zakresie szpitali i placówek medycznych większość z nich jest zarządzana przez samorządy wojewódzkie lub powiatowe, co pozwala na lepsze dostosowanie usług do lokalnych potrzeb. Decentralizacja obejmuje także planowanie przestrzenne i gospodarkę nieruchomościami, gdzie decyzje o zagospodarowaniu przestrzennym podejmowane są przez gminy, a nie centralne ministerstwa, co umożliwia lepsze dopasowanie przestrzeni do lokalnych uwarunkowań. W przypadku transportu publicznego organizacja komunikacji miejskiej i regionalnej, w tym ustalanie siatki połączeń i taryf, leży w gestii samorządów. Decentralizacja jest także widoczna w zarządzaniu funduszami unijnymi, które w wielu przypadkach są dystrybuowane i nadzorowane na poziomie regionalnym przez urzędy marszałkowskie, umożliwiając dostosowanie inwestycji do specyfiki danego województwa. Decentralizacja usług publicznych przyczynia się do efektywniejszego zarządzania i lepszego reagowania na potrzeby mieszkańców, ale wymaga sprawnego współdziałania różnych szczebli administracji, aby zapewnić skuteczne i kompleksowe świadczenie usług. Powołanie nowych stolic wojewódzkich w ramach istniejących granic administracyjnych jest krokiem w stronę dalszej decentralizacji, który może przynieść korzyści zarówno dla tych miast, jak i dla całego kraju.

Rozwiązanie dualizmu stolic wojewódzkich nie wymaga tworzenia nowych modeli, ponieważ już istnieją one w polskim systemie prawnym. Przykładem są Województwo Lubuskie, gdzie Zielona Góra pełni funkcję stolicy marszałkowskiej, a Gorzów Wielkopolski – stolicy wojewódzkiej, oraz Województwo Kujawsko-Pomorskie, gdzie Bydgoszcz jest siedzibą wojewody, a Toruń siedzibą marszałka województwa. W celu powołania nowych, mniejszych stolic województw wystarczy dostosować istniejące rozwiązania do specyfiki miast, które mają pełnić tę funkcję. Zgodnie z zaprezentowaną koncepcją, w skład dualnych stolic weszłyby miasta takie jak: Częstochowa oraz Bielsko-Biała dla województwa Śląskiego, Radom dla województwa Mazowieckiego, a Koszalin dla województwa Zachodniopomorskiego. Tymi zmianami miasta te zyskałyby status stolic mniejszych województw, równocześnie nie zrównanych w randze ze stolicami największych województw (takimi jak Warszawa, Kraków czy Wrocław), ale jednak na poziomie zrównoważonym w skali całego kraju. Chociaż nie byłyby równorzędnymi ośrodkami administracyjnymi, np. Radom i Warszawa, miałyby jednak rangę STOLIC MNIEJSZYCH WOJEWÓDZTWA. Proponowana reforma jest łatwa do przeprowadzenia, ponieważ nie ingeruje w istniejący podział administracyjny na województwa, a więc nie wiąże się z kosztowną i skomplikowaną reorganizacją administracyjną. Takie rozwiązanie spełnia ambicje miast, które nie pełnią funkcji wojewódzkich, ale mają potencjał do rozwoju na poziomie regionalnym. Zabezpiecza również miasta tracące swoją funkcję oraz mieszkańców przed dalszą degradacją, a przy tym nie generuje dodatkowych obciążeń dla budżetu państwa. W ten sposób proponowana reforma może stanowić korzystne rozwiązanie zarówno z administracyjnego, jak i ekonomicznego punktu widzenia. Proponowana reforma polegająca na ustanowieniu mniejszych stolic wojewódzkich stanowi realistyczne i efektywne rozwiązanie, które ma na celu wzmocnienie policentrycznego modelu osadniczego w Polsce. Dzięki dostosowaniu istniejących rozwiązań, takich jak dualizm stolic w województwach lubuskim i kujawsko-pomorskim, możliwe jest wprowadzenie mniejszych stolic w miastach takich jak Częstochowa, Bielsko-Biała, Radom czy Koszalin. Reforma ta nie wymaga zmiany granic województw ani kosztownej reorganizacji administracyjnej, a jednocześnie daje miastom szansę na zachowanie i rozwój funkcji regionalnych. Status mniejszych stolic wojewódzkich zwiększyłby rangę miast o potencjale regionalnym, umożliwiając im lepszy dostęp do środków unijnych, inwestycji oraz rozwoju infrastruktury. Takie rozwiązanie sprzyjałoby decentralizacji administracji, poprawiając dostępność usług publicznych i przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju regionalnego. Dodatkowo, reforma mogłaby zapobiec dalszej degradacji miast tracących funkcje wojewódzkie, takich jak Radom, i przeciwdziałać depopulacji. Propozycja jest prostym i skutecznym sposobem na wzmocnienie struktur administracyjnych w Polsce, poprawiając równocześnie jakość życia mieszkańców oraz zwiększając konkurencyjność regionów w skali krajowej i europejskiej.

BIBLIOGRAFIA:

[1] „Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce i jej przemiany w latach 1990–2020” (Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej – IRMIR, Instytut Rozwoju Miast i Regionów - Kraków-Warszawa 2024.

[2] Poziomy hierarchiczne polskich miast z uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych - Uwaga: *Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych (I-III rzędu) za: P. Śleszyńskim i T. Komornickim (2016), w przypadku GZM+ jest  to katowicki OM wg delimitacji P. Śleszyńskiego i T. Komornickiego (2016), który zawiera również cztery miasta spoza GZM: Jaworzno, Orzesze, Porębę i Łazy. - miast I-III rzędu (2020 r.); Ryc. 1. Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce z uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych dla I-III rzędu; Źródło: opracowanie ©Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR - s.15 - „Hierarchia funkcjonalna miast w Polsce i jej przemiany w latach 1990–2020” (Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej – IRMIR, Instytut Rozwoju Miast i Regionów - Kraków-Warszawa 2024.

WYGENEROWANE PRZY POMOCY NARZĘDZI AI: TREŚCI, OBRAZY, ANIMACJE i DŹWIĘKI ZOSTAŁY WYGENEROWANE SYNTETYCZNE, ZMODYFIKOWANE LUB/I ZMANIPULOWANE